Η Ιστορία της Πόλεως Πατρών (με υπότιτλο «από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821») είναι ιστορικό βιβλίο του Στέφανου Θωμόπουλου που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1888 στην Αθήνα και επανεκδόθηκε από τον Κώστα Τριανταφύλλου με νέο υλικό που είχε προσθέσει ο συγγραφέας το 1950, αλλά και το 1998-1999 με προσθήκη στοιχείων και σχολίων από τον ιστορικό Βασίλη Λάζαρη. Καλύπτει την ιστορία της πόλης από τα αρχαία χρόνια μέχρι την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Το βιβλίο και οι επανεκδόσεις του έχουν χρησιμοποιηθεί ως βιβλιογραφία και είναι έργα αναφοράς για την ιστορία της Πάτρας.
Ο ολοκληρωμένος τίτλος του βιβλίου είναι Ιστορία της Πόλεως Πατρών από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821. Εκδόθηκε από το βασιλικό τυπογραφείο Ιγγλέση στην Αθήνα το 1888 και αποτελεί το πρώτο έργο τέτοιας εμβέλειας για την ιστορία μιας ελληνικής πόλης.
Το 1907 κυκλοφόρησε από τον βιβλιοπώλη Χρήστο Βαριαντζά η σελίδα τίτλου του βιβλίου με διαφορετική ημερομηνία και με την επιγραφή β΄ έκδοση. Στο φύλλο του Νεολόγου, όπου δημοσιεύθηκε η είδηση, αναφερόταν ότι το έργο θα κυκλοφορούσε «εις καθημερινά δεκάλεπτα δεκαεξασέλιδα» με την υπόσχεση ότι θα επεκτεινόταν και στην νεότερη ιστορία της Πάτρας.[3] Αναφέρονταν δε χαρακτηριστικά τα κεφάλαια: «Αι Πάτραι κατά την ελληνικήν επανάστασιν», «Αι Πάτραι επί Καποδιστρίου», «Επί Όθωνος», «Επί Βασιλέως Γεωργίου» και «Η ιστορική, φιλολογική και Πολιτική δράσις των Πατρών». Η έκδοση δεν είναι γνωστό αν πραγματοποιήθηκε, χαρακτηρίζεται δε από τον Κώστα Τριανταφύλλου ως «ψευδεπίγραφη» καθώς δεν επρόκειτο για καινούρια έκδοση του έργου.
Η β΄ έκδοση του έργου κυκλοφόρησε το 1950 από τον Κώστα Τριανταφύλλου βασιζόμενος σε χειρόγραφα του ίδιου του Θωμόπουλου και με πρόλογο του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Τα χειρόγραφα αυτά ήταν βιβλιογραφικά δελτία και σημειώσεις που προορίζονταν για την ανανεωμένη έκδοση του έργου, προετοιμασία που είχε αρχίσει ήδη από το 1932, δεν πρόλαβαν όμως να χρησιμοποιηθούν από τον Θωμόπουλο λόγω θανάτου. Μετά τον θάνατο του τελευταίου ο Τριανταφύλλου κατάφερε να τα αποκτήσει σώζοντάς τα κυριολεκτικώς από το πλυσταριό.[5] Στη συνέχεια δώρισε τα έγγραφα στην Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών ενώ το δημοτικό συμβούλιο με απόφασή του έδωσε 3.000 δραχμές στον Τριανταφύλλου για τα χρήματα που είχε καταβάλει προκειμένου να αγοραστούν.
Η δ΄ έκδοση κυκλοφόρησε το 1998 σε δύο τόμους επιμελημένη από τον ιστορικό Βασίλη Λάζαρη, από τις Αχαϊκές Εκδόσεις, ο οποίος μετέφρασε στη Δημοτική τα κείμενα του Θωμόπουλου και εισήγαγε τα σχόλιά του. Η τελευταία αυτή και πιο πρόσφατη έκδοση του έργου του Θωμόπουλου βασίστηκε στα χειρόγραφα του Στεφ. Θωμόπουλου που βρίσκονται στην Δημοτική Βιβλιοθήκη της Πάτρας.
Ιστορία Πόλεως Πατρών, έκδοση 1998, επιμελημένη από τον Βασίλη Λάζαρη.
Το έργο του Στέφανου Θωμόπουλου διακρίνεται σε δώδεκα μέρη. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στην Αχαϊκή φύση, περιλαμβάνοντας υποενότητες για την υδρογραφία, κλιματολογία κ.ά., καθώς και στους πρώτους κατοίκους της περιοχής. Την συγκεκριμένη ενότητα ο Θωμόπουλος ήθελε να την επιμεληθεί ειδικός επί του θέματος, γι' αυτό και στην β΄ έκδοση του έργου την πρώτη ενότητα την έγραψε ο καθηγητής Αλκιβιάδης Ταγκαλάκης.Στη συνέχεια δύο κεφάλαια αναφέρονται στην αρχαιότητα και στην δράση της Αχαϊκής Συμπολιτείας, ένα στην Ρωμαιοκρατία ενώ το πέμπτο είναι αφιερωμένο στην Πάτρα κατά τον Παυσανία. Τα επόμενα κεφάλαια σχετίζονται με την Βυζαντινή περίοδο, την Ενετοκρατία, τις δύο περιόδους της Τουρκοκρατίας, στις ενότητες των οποίων περιγράφεται η ζωή των Πατρινών κατά τους ΙΣΤ΄ και ΙΖ΄ αιώνες, ενώ αρκετές λεπτομέρειες περιέχει η ενότητα για το «τέλος της Τουρκοκρατίας», στην οποία μνημονεύονται ξεχωριστές προσωπικότητες της εποχής. Το τελευταίο μέρος αναφέρεται στην επανάσταση του 1821, μέρος όμως το οποίο δεν ολοκληρώθηκε από τον Θωμόπουλο, συμπληρώθηκε όμως στην γ΄ έκδοση του έργου.
Να σημειωθεί ότι ο βυζαντινολόγος Γκέρλαντ σε σύγγραμμα του περί της λατινικής εκκλησιαστικής ιστορίας των Πατρών βασίζεται κατά κύριο λόγο στις έρευνες και στα ευρήματα του Θωμόπουλου που παρουσιάζονται στο έργο της Ιστορίας της Πόλεως Πατρών. στηκε σε πολλά συγγράμματα περί των Πατρών και της Αχαΐας και κατεξοχήν στα περιηγητικά έργα του Γάλλου προξένου Φρανσουά Πουκεβίλ, με τον οποίο δεν διστάζει να διαφωνήσει σε κάποια σημεία.
