Τα κάλαντα είναι τα ευχετήρια και εγκωμιαστικά ή εορταστικά άσματα που τραγουδούν τα παιδιά στις γιορτές του Δωδεκαημέρου… Η λέξη προέρχεται από τη λατινική Calandae που σημαίνει πρώτη του μήνα.

Τα κάλαντα του Αϊ-Βασίλη και των Χριστουγέννων είναι η πρώτη των Καλένδων των Ρωμαίων (στο ελληνικό ημερολόγιο οι καλένδες ήταν άγνωστες, γι’ αυτό κάθε αναβαλλόμενο ζήτημα το μεταθέτουμε στις ελληνικές καλένδες), γιορτή που συνεχίζει με εξίσου θεαματικές λαϊκές εκδηλώσεις τις αντίστοιχες ειδωλολατρικές των Νουμηνιών (αρχαιοελληνική πρωτοχρονιά όπου ψάλλονταν αντίστοιχα ευχετικά άσματα). Ιδιαίτερα γιορτάζονταν οι Καλένδες του Ιανουαρίου, που από τα μέσα του 1ου αιώνα μ.Χ. είχαν καθιερωθεί ως η πρώτη ημέρα του χρόνου

Με την αρχή του χρόνου άρχιζε η θητεία των υπάτων, οι οποίοι σε σχετική πομπή στους δρόμους σκορπούσαν νομίσματα που αρχικά ήταν χρυσά, αλλά αργότερα έγιναν ασημένια. Είναι αυτονόητο ότι στο μάζεμα αυτών των νομισμάτων γινόταν ο… χαμός. Νομίσματα μικρής αξίας συνέλεγαν και τα παιδιά που περιέρχονταν τα σπίτια συγγενών και φίλων για να ευχηθούν. Ετσι γεννήθηκαν τα κάλαντα …

Λόγω του ειδωλολατρικού τους παρελθόντος η 6η Οικουμενική Σύνοδος, που εξέφραζε την ύψιστη αυθεντία, στα 692 μ.Χ., ανέλαβε να αποκαθάρει το βίο των πιστών. Καταδίκασε και απαγόρευσε «τας εορτάς και πανηγύρεις ευωχίας των Εθνικών, κατά την 1ην Ιανουαρίου, τας καλουμένας Καλένδας Ιανουαρίου». Τα έθιμα όμως αποδείχτηκαν πιο δυνατά από τις εγκυκλίους, γι’ αυτό και οι πατέρες της Εκκλησίας, που απέτρεπαν τη συμμετοχή ή απαγόρευαν αυτό το έθιμο, τα ταύτισαν με χριστιανικές γιορτές.

Την πρώτη μαρτυρία για τα εκχριστιανισμένα κάλαντα τη δίνει ο Ιωάννης Τζέτζης το 12ο αι. αναφερόμενος στους Μηναγύρτες, που αντιστοιχούν στους σημερινούς καλαντιστές:

Οπόσοι περιτρέχουσι χώρας και προσαιτούσι
και όσοι κατ’ αρχίμηνον του Ιανουαρίου
και του Χριστού γεννήσει και Φώτων τη ημέρα
οπόσοι περιτρέχουσι τας θύρας προσαιτούντες
μετά ωδών ή επωδών ή λόγων εγκωμίων