Η ανάπτυξη του εμβολίου ενάντια στον HIV αποτελεί βασική προτεραιότητα για εμάς και είναι η ελπίδα μας για έναν κόσμο χωρίς AIDS. Αν και η ανακάλυψη ενός εμβολίου για τον HIV αποτελεί μια σημαντική πρόκληση για τους ερευνητές, σήμερα είμαστε πιο αισιόδοξοι από ποτέ ότι θα τα καταφέρουμε

Τι είναι ο HIV
HIV σημαίνει Ιός Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας και η ονομασία του προκύπτει από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Human Immunodeficiency Virus. Είναι ένας ιός που επιτίθεται στο ανοσολογικό σύστημα – την άμυνα του οργανισμού ενάντια στις λοιμώξεις. Ο HIV όταν μεταδοθεί παραμένει για πάντα στον οργανισμό, ωστόσο η θεραπεία μπορεί να θέσει τον ιό υπό έλεγχο και να διατηρήσει το ανοσολογικό σύστημα υγιές. Χωρίς θεραπεία οι άνθρωποι που ζουν με τον HIV μπορεί να αναπτύξουν AIDS.

    Ο όρος AIDS αναφέρεται στο Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοανεπάρκειας (Acquired Immune Deficiency Syndrome).  Αποτελεί το τελευταίο στάδιο της HIV λοίμωξης, κατά το οποίο το ανοσολογικό σύστημα αδυνατεί να καταπολεμήσει πλέον τις λοιμώξεις.

    Το AIDS είναι απειλητικό για τη ζωή, ωστόσο αν ο ιός HIV αναγνωριστεί νωρίς και θεραπευτεί έγκαιρα, δεν οδηγεί σε AIDS.

H 1η Δεκεμβρίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του AIDS το 1988, με απόφαση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) και στη συνέχεια της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.

Το AIDS είναι μία από τις φονικότερες επιδημίες στην παγκόσμια ιστορία. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΠΟΥ, από το 1981 που παρατηρήθηκε κλινικά στις ΗΠΑ, περί τα 75 εκατ. άνθρωποι έχουν προσβληθεί από το ιό HIV και πάνω από 32 εκατ. άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους (2018). Το 2018, 37,9 εκατ. άνθρωποι είναι φορείς του ιού HIV.

Το φετινό θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του AIDS με τίτλο «Παγκόσμια αλληλεγγύη, Κοινή ευθύνη», μας θυμίζει τον αντίκτυπο των πανδημιών στη ζωή μας και πώς πρέπει να ενωθούμε για να επιβιώσουμε.
Παρά την αξιοσημείωτη πρόοδο στην αντιμετώπιση του AIDS, πριν από την πανδημία COVID-19, η πανδημία απειλεί τώρα να αντιστρέψει αυτήν τη σκληρή πρόοδο. Οι διαταραχές στην υγεία που σχετίζονται με τον COVID θα μπορούσαν να προκαλέσουν επιπλέον 123.000 έως 293.000 λοιμώξεις από τον ιό HIV και 69.000 έως 148.000 θανάτους που σχετίζονται με το AIDS.

Η πανδημία έδειξε πως όταν οι κυβερνήσεις και ο πλανήτης ολόκληρος συνεργαστεί, γίνονται θαύματα. Σε μια εποχή που ο COVID-19 κυριαρχεί, πρέπει να συνεχίσουμε τις προσπάθειές για τον τερματισμό του AIDS ως απειλής για τη δημόσια υγεία έως το 2030 - έναν στόχο που εξακολουθεί να είναι εφικτός με ανανεωμένη πολιτική βούληση, παγκόσμια αλληλεγγύη και κοινή ευθύνη.

Ο ιός HIV και το AIDS

Ο ιός HIV στοχεύει στο ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου, καθιστώντας τον οργανισμό του ευάλωτο έναντι των λοιμώξεων και ορισμένων τύπων καρκίνου. Καθώς ο ιός καταστρέφει και εμποδίζει τη λειτουργία των ανοσοκυττάρων, τα μολυσμένα άτομα σταδιακά γίνονται ανοσοανεπαρκή. Η κατάσταση αυτή, οδηγεί σε αυξημένη ευαισθησία σε ευρύ φάσμα λοιμώξεων, καρκίνων και άλλων ασθενειών. Το πλέον προχωρημένο στάδιο της λοίμωξης από τον HIV είναι το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοποιητικής Ανεπάρκειας (AIDS), το οποίο μπορεί να χρειαστεί από 2 έως 15 χρόνια για να αναπτυχθεί, ανάλογα με το άτομο. Το AIDS καθορίζεται από την ανάπτυξη ορισμένων καρκίνων, λοιμώξεων ή άλλων σοβαρών κλινικών συμπτωμάτων. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι ομάδες ανθρώπων που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης του HIV, είναι άνδρες που έχουν σεξουαλική επαφή με άνδρες, χρήστες ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών, άτομα σε φυλακές και άλλα κλειστά περιβάλλοντα, διεμφυλικοί και εργαζόμενοι στην πορνεία και οι πελάτες τους.

Θεραπεία για τις λοιμώξεις από τον HIV, δεν υπάρχει. Ωστόσο, τα αποτελεσματικά αντιρετροϊκά φάρμακα μπορούν να ελέγξουν τον ιό και να βοηθήσουν στην πρόληψη της μετάδοσης έτσι ώστε τα άτομα με HIV λοίμωξη να απολαμβάνουν υγιή, μακρά και παραγωγική ζωή. Μεταξύ του 2000 και του 2017, οι νέες μολύνσεις από τον HIV μειώθηκαν κατά 36% και οι θάνατοι που σχετίζονται με τον HIV μειώθηκαν κατά 38%, λόγω της θεραπείας με αντιρετροϊκά φάρμακα. Σημειωτέον ότι το 2005 λάμβαναν θεραπεία 2 εκατ. ασθενείς, 8 εκατ. το 2010, 21,7 εκατ. το 2017, ενώ ο στόχος για το 2020 είναι 30 εκατ. και για το 2030, 33 εκατ. άτομα. Η UNAIDS, η υπηρεσία του ΟΗΕ για την καταπολέμηση του AIDS, εκπέμπει αισιόδοξα μηνύματα για την τιθάσευση του ιού και τονίζει ότι «το τέλος της επιδημίας του AIDS δεν είναι πλέον απλώς ένα όραμα, μπορεί να γίνει πραγματικότητα έως το 2030».

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Σύμφωνα με το σύστημα υποχρεωτικής δήλωσης, μέχρι και την 31η Οκτωβρίου του 2020, έχουν καταγραφεί στον ΕΟΔΥ 18.574 περιστατικά HIV λοίμωξης (82,61% άνδρες). Από το σύνολο των ατόμων αυτών, 4.414 έχουν εμφανίσει AIDS και 11.044 βρίσκονται υπό αντιρετροϊκή αγωγή. Ο συνολικός αριθμός των θανάτων ανέρχεται στους 3.078.

Τους πρώτους δέκα μήνες του 2020 διαγνώστηκαν και δηλώθηκαν στον ΕΟΔΥ 471 νέα περιστατικά HIV λοίμωξης (4,4 ανά 100.000 πληθυσμού), εκ των οποίων τα 367 (77,92%) αφορούσαν σε άνδρες (περιλαμβάνονται και 2 διεμφυλικά άτομα) και τα 104 (22,08%) σε γυναίκες. Οι νέες διαγνώσεις HIV ανά 100.000 πληθυσμού για το δεκάμηνο του 2020, βρίσκονται σε χαμηλότερα επίπεδα συγκριτικά με εκείνες που δηλώθηκαν τα αντίστοιχα χρονικά διαστήματα των 10 προηγούμενων ετών.

Το 2020, όπως αναφέρει το sansimera.gr, τα περισσότερα περιστατικά που διαγνώσθηκαν και δηλώθηκαν στον ΕΟΔΥ αφορούσαν σε άτομα που μολύνθηκαν μέσω της απροφύλακτης σεξουαλικής επαφής, κυρίως μεταξύ ανδρών. Ειδικότερα, το πρώτο δεκάμηνο του συγκεκριμένου έτους το 42,04% (ν=198) των νέων HIV διαγνώσεων αφορούσε σε άνδρες που είχαν απροφύλακτες σεξουαλικές επαφές με άνδρες (MSM), ενώ το 19,75% (ν=93) μολύνθηκε μέσω απροφύλακτης ετεροφυλοφιλικής σεξουαλικής επαφής (HETERO). Η χρήση ενδοφλέβιων εξαρτησιογόνων ουσιών (PWID) δηλώθηκε ως πιθανός τρόπος μόλυνσης για το 11,46% (ν=54) των νέων περιστατικών. Επίσης, κατά τους πρώτους 10 μήνες του 2020 δηλώθηκαν 2 περιστατικά κάθετης μετάδοσης του ιού, οι μητέρες των οποίων προέρχονται από την Υποσαχάριο Αφρική (το ένα παιδί γεννήθηκε στην Υποσαχάριο Αφρική το 2018 και διαγνώστηκε με HIV στη χώρα μας το 2020).

Διαχρονικά, οι νέες διαγνώσεις HIV αφορούν στην πλειοψηφία τους σε άτομα ελληνικής εθνικότητας. Από το 2012 σημειώνεται μια σταδιακή μείωση των νέων περιστατικών HIV ελληνικής εθνικότητας (από 751 το δεκάμηνο του 2012 σε 276 το δεκάμηνο του 2020), κάτι που συμβαδίζει με την τάση που έχει παρατηρηθεί στο σύνολο των ετήσιων νέων διαγνώσεων. Οι νέες διαγνώσεις ατόμων αλλοδαπής εθνικότητας ελαττώνονται από το 2012 έως το 2015 (από 234 το δεκάμηνο του 2012 σε 128 το δεκάμηνο του 2015), ενώ από το 2016 μέχρι το 2019 (από 133 το δεκάμηνο του 2016 σε 233 το δεκάμηνο του 2019) καταγράφεται μια αύξηση. Το 2020 ο αριθμός των νέων διαγνώσεων φαίνεται να μειώνεται τόσο στα άτομα ελληνικής όσο και στα άτομα αλλοδαπής εθνικότητας. Από το 2017, η πλειοψηφία των νέων διαγνώσεων αλλοδαπής εθνικότητας, επί του συνόλου των νέων διαγνώσεων, αφορά σε άτομα προερχόμενα από την Υποσαχάριο Αφρική (από 10,16% το δεκάμηνο του 2017 σε 20,51% το 2019 και 15,71% το 2020).

Συμπερασματικά, στην Ελλάδα, οι περισσότερες μεταδόσεις του ιού αποδίδονται στην απροφύλακτη σεξουαλική επαφή, κυρίως μεταξύ ανδρών. Η μείωση που παρατηρείται στις νέες διαγνώσεις HIV κατά το δεκάμηνο του 2020 θα πρέπει να ερμηνευτεί με προσοχή δεδομένων των συνθηκών της πανδημίας λόγω SARSCoV-2, η οποία ενδεχομένως να περιόρισε την πρόσβαση στον διαγνωστικό έλεγχο για HIV. Η εξαγωγή ασφαλέστερων συμπερασμάτων θα είναι εφικτή, αφού ολοκληρωθεί η αποστολή των δηλώσεων από τους υγειονομικούς φορείς της χώρας μέχρι το τέλος του έτους.