Και τώρα ταξιδεύει μοναχή της και θα κουράζεται που δεν μπορεί να κοιμάται καλά τη νύχτα, και θα της λείπει το στήριγμά της, εκείνος που την αγαπά και τη φροντίζει. Πολλές φορές μου είπε πως κανείς ποτέ δεν τη φρόντισε έτσι. Μα βέβαια, το καημένο το παιδί δεν γεννήθηκε μέσα στα πλούτη, δεν ήταν όμορφη, την κακομεταχειρίστηκε αρκετά και η ζωή της και οι γονιοί της, και μόνη της με την εξυπνάδα και την αξία της έκανε τον δρόμο της και έγινε εκείνο που είναι. Είναι πολύτιμη για τον αγαπημένο της, γι' αυτό τη φροντίζει τόσο…
[Απόσπασμα από ημερολόγιο του Ιωνα Δραγούμη για τη Μαρίκα Κοτοπούλη, 1910. Γεννάδειος Βιβλιοθήκη]
Προφητική η καταγραφή. Ακριβώς 10 χρόνια μετά από αυτήν και 100 χρόνια πριν από σήμερα, το μεσημέρι της 31ης Ιουλίου 1920, οι Βενιζελικοί λιντσάρουν τον Ιωνα Δραγούμη στο κέντρο της Αθήνας.
Διπλωμάτης, πολιτικός, αιρετικός οραματιστής, πνευματικός άνθρωπος, στοχαστής, αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Εθνικιστής ή σοσιαλιστής; Επιφανής αστός, γιος πρωθυπουργού, λογοτέχνης, δημοτικιστής. Ως εκεί που δεν έπαιρνε. Αλληλογραφούσαν με την Πηνελόπη Δέλτα στη δημοτική, πράγμα αδιανόητο για την αριστοκρατία της εποχής. Ηρωας του Μακεδονικού Αγώνα, εκδότης, βαθιά ερωτικός άνδρας. Χρησιμοποιούσε το λογοτεχνικό ψευδώνυμο «Ιδας», ενός ήρωα της Αιτωλίας που αναφέρεται στην Ιλιάδα ως ο πιο δυνατός και τολμηρός από όλους τους ανθρώπους. Νικήθηκε από μια παραστρατιωτική οργάνωση που υποστήριζε τους βενιζελικούς, σε τυφλά αντίποινα για την απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στο Παρίσι. Ενα ακόμα θλιβερό επακόλουθο του Εθνικού Διχασμού.
Ο Δραγούμης, βουλευτής εκείνη την περίοδο, συνελήφθη στον κόμβο Αμπελοκήπων, έξω από την έπαυλη του Θων, γύρω στις 3.00 το μεσημέρι της 31ης Ιουλίου 1920. Είχε μόλις αφήσει την Κοτοπούλη στο σπίτι της οικογένειάς του στην Κηφισιά για προστασία. Το θέατρο της στην Ομόνοια είχε παραδοθεί στο ανεξέλεγκτο πλήθος των διαδηλωτών. Μια άλλη φανατισμένη ομάδα τον συνέλαβε, αυτός πυροβόλησε για εκφοβισμό στον αέρα. «Σκοτώστε το σκυλί!». Ξεκίνησε η κακοποίηση, τον έσυραν στην έπαυλη του Θων. Ο Εμμανουήλ Μπενάκης, πατέρας της Πηνελόπης Δέλτα, ακραιφνής βενιζελικός, παρακολουθούσε. Η εντολή δόθηκε, «στο Φρουραρχείο». Η μακάβρια πομπή αρχίζει να κατεβαίνει τη Βασιλίσσης Σοφίας. Εχει χάσει το μονόκλ, η όραση του μειώνεται, το δεξί του πόδι έχει σπάσει. Περνούν το Αρεταίειο, πίσω του δέκα στρατιώτες με τις ξιφολόγχες προτεταμένες. Οι ελάχιστοι περαστικοί κοιτάζουν έκπληκτοι, αυτός προσπαθεί να παραμείνει όρθιος. Στη γωνία Β. Σοφίας και Παπαδιαμαντοπούλου στήθηκε ξαφνικά και αναίτια το απόσπασμα. Η σφαίρα του λοχία τον βρήκε στο στήθος, τον στριφογύρισε, η ομοβροντία τον χτύπησε μπρος και πίσω. Το αριστερό του πόδι έκανε μερικές σπασμωδικές κινήσεις και ο λοχίας τον πυροβόλησε στο κεφάλι.
Παρά τις αντιδράσεις της οικογένειάς του, δεν είχε παραμείνει την Κηφισιά την ημέρα εκείνη. Επέστρεφε στην Αθήνα για να κλείσει την ύλη του περιοδικό του, «Πολιτική Επιθεώρησις», και να γράψει ένα άρθρο που θα καταδίκαζε την απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου. Και τη βία. Ετάφη το πρωί της επόμενης. Η Κοτοπούλη το έμαθε 23 ημέρες αργότερα, της το ανακοίνωσε ο Γεώργιος Βλάχος, ο ιδρυτής της Καθημερινής. Πλέον ταξίδευε μονάχη της…
Οπως αναφέρει η Μίτση Πικραμένου στην εξαίσια βιογραφία του, η τελευταία του σκέψη μπορεί και να ήταν η φράση που είχε πει τον Ιανουάριο του 1919: «Είμαι πάντα έτοιμος να πεθάνω. Δεν έκαμα στη ζωή ό,τι ήθελα, μα τόσο μπόρεσα!».
* Η Ανδρονίκη Π. Χρυσάφη είναι ιστορικός-αρχαιολόγος.
