«Όσιον προτιμάν την αλήθειαν»

(Αριστοτέλης: Ηθικά Νικομάχεια, βιβλ. α' κεφ. στ΄)

Ο ρόλος του επαναστάτη στην ιστορία τηρεί τις αναλογίες με το ρόλο του μεγάλου άνδρα της εποχής του όπου οι πράξεις του εκπληρώνουν την ουσία αυτής.

Πραγματοποιεί την εποχή του.

Το πολεμικόν πνεύμα του Ελληνικού Έθνους κατά την Επανάσταση του 1821, το οποίον εμόρφωσε την τάξιν των κλεφτών και αρματολών, παρέσχεν εις τον αγώνα τους πλείστους και εκλεκτοτάτους των στρατιωτικών.

Τα Ελληνικά σώματα, τα υπηρετούντα «εν τη Ιονίω Πολιτεία» υπήρξαν σχολεία στρατιωτικής μορφώσεως φαλάγγων ανδρών, εν οίς πρώτος ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.

Η έρευνα επιχειρεί την ανάδειξη της σφριγηλής δύναμης σκέψης και πράξης του ήρωα, η οποία θεμελιώνεται στο μνημειώδη λόγον αυτού:

«ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ ΣΤΗΝ ΠΝΥΚΑ»

«Παιδιά μου. Εις τον τόπον τούτο, όπου εγώ πατώ σήμερα, επατούσαν και εδημιουργούσαν τον παλαιό καιρό άνδρες σοφοί … με τους οποίους δεν είναι άξιος να συγκριθώ και να φθάσω τα ίχνη των …».

Το βαθύτερο νόημα τούτο, εγχαραγμένο στη σκέψη και την ψυχή του Θ. Κολοκοτρώνη, βίωμα πολιτικό, αποτυπώνει την ιδεολογική προετοιμασία του 1821. Η μάχη του Ν. Ελλ. Διαφωτισμού με το σκοταδισμό - τέλος 18ου αιώνα.

Είναι η περίοδος εκείνη, η ιδεολογική σπονδύλωση του Ελληνικού Έθνους μας, για τον αγώνα της ανεξαρτησίας.

Βάση δε αυτής αποτελεί η Γαλλική Επανάσταση (1798), ως τη μάχη της ανεξαρτησία με τις δυνάμεις της συντήρησης και εθελοδουλείας.

Εύγλωττη η εκφραστική ικανότητα του «ανδρός», επιλέγεται και λαξεύεται ώστε η αλήθεια, «το σαφές σκοπείν», αποτελεί επίτευγμα ενός διαλεκτικού ρόλου του ιδίου πάνω στους περιτριγυρισμένους νέους, όταν εκείνος «ωμίλει» επί του βήματος στην Πνύκα, Αθήνησι». (1938)

…«Εγώ επιθυμούσα, ακούγεται εν συνεχεία ο λόγος του ήρωα, «… να σας ιδώ εις την μεγάλη δόξα, των προπατόρων μας, και έρχομαι να σας ειπώ όσα εις τον καιρόν του αγώνος μας, και προ αυτού και ύστερα απ' αυτόν, επαρατήρησα … και απ' αυτά να κάμομεν συμπερασμούς και δια την μέλλουσαν ευτυχία σας …».

Εις τον τόπον, τον οποίον κατοικούμεν, εκατοικούσαν, οι παλαιοί Έλληνες … Αυτοί διέφεραν από ημάς εις την θρησκείαν, διότι προσκυνούσαν τες πέτρες και τα ξύλα. Αφού ύστερα ήλθεν εις τον κόσμον ο Χριστός οι λαοί επίστευσαν εις το Ευαγγέλιόν του … Επήρεν μαζί του ανθρώπους χωρικούς, ψαράδες, και με τη βοήθεια του Αγίου Πνεύματος έμαθαν όλες τις γλώσσες του κόσμου …».

Τη ρητή, λοιπόν, μαρτυρία του, «μετρίως εξηγείτο», «κτήμα τε ες αεί μάλλον αγώνισμα εις το παραχρήμα ακούειν».

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, τμήμα της Βαλκανικής, υποχρεώθηκε να βαδίσει αυθύπαρκτη …. Το φορτίο που σήκωσε στο ξεκίνημά της βαρύ … αντίρροπη δύναμη αυτής υπήρξε το αγωνιστικό πάθος των Ελλήνων, η αυταπάρνηση αυτών.

Ακολούθως, από τον λόγον του: «Δυστυχώς οι πρόγονοί μας έπεσαν εις την διχόνοιαν … και έτσι πρώτα οι Ρωμαίοι και άλλοι βάρβαροι τους υπέταξαν … ύστερα ήλθαν οι Μουσουλμάνοι και έκαμαν τα πάντα δια να αλλάξει ο λαός την πίστιν του…».

Η κατάσταση αυτή ευτυχής συγκυρία για το Οθωμανικό κράτος.

Ο Σουλτάνος δυνάστης, πλέον του κλήρου και του λαού!!!

Ακολούθησαν στην εξουσία οι προεστοί - κοτζαμπάσηδες ενώ η τάξη των εμπόρων, μη υποφέροντες τον ζυγόν, έφυγαν από την Ελλάδα, πατρίδα των και έτσι απέμεινεν ο λαός … στερημένος!

Άλλοι, μη υποφέροντες, επίσης, αλλαξοπίστησαν, έγιναν μουσουλμάνοι! …

Εις αυτήν τη δυστυχισμένην κατάσταση, «λάμψη φωτός» αντανακλούσε στον τόπο μας, χάρη στην αποστολή βιβλίων προς τον λαόν, μεταφράσεις των φυγάδων Ελλήνων γραμματισμένων στην «ξένην» -Ευρώπη - Γαλλία, Παραδουνάβιες περιοχές, και έτσι έβλεπε ο λαός ποιους είχαμε προγόνους, τι έκαμεν ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης και άλλοι πολλοί και εβλέπαμεν εις ποιαν κατάσταση ευρισκόμεθα τότε. Όθεν μας ήλθε εις τον νου να τους μιμηθούμε και να γίνουμε ευτυχέστεροι.

Στη συνέχεια «ακούγεται «πάλιν γεγονύια τη φωνή», ο λόγος του Θ. Κολοκοτρώνη:

«Όταν αποφασίσομεν να κάμομεν την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε, ούτε πόσα είμεθα, ούτε πως δεν έχομε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις … αλλά, ως μια βροχή έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας … και όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμεν την Επανάσταση …για να είμεθα ευτυχέστεροι …»,

Καθώς το πνεύμα το Αρχαίο:

«Το ευδαίμον το ελεύθερον, το δε ελεύθερον το εύψυχον κρίνοντες, μη περιοράσθε τους πολεμικούς κινδύνους» (Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Β!, 43).

Αρραγής προφαίνεται ο ιστός του Ελληνικού αγωνιστικού φρονήματος του Έλληνα, εδώ κλεφτών και καπετάναιων, των ευψύχων αγωνιστών.

Σύμφωνα με το σχέδιο των Φιλικών, στις 6/19 του Γενάρη 1820 περνά στο Μοριά από τη Ζάκυνθο ο Θ. Κολοκοτρώνης.

Τα πρώτα χρόνια της επανάστασης ξεδιπλώνονται η στρατιωτική ιδιοφυία και η γνώση της πολεμικής στρατηγικής τέχνης του «Γέρου του Μοριά», η προμετωπίδα του αγώνα, τα ερείσματα δε της εύρωστης ψυχής αυτού ήσαν η σπουδή του, στη Ζάκυνθο, της πολεμικής στρατηγικής τέχνης του, η γνώση της διοικήσεως, η ψυχραιμία του και η αυτοπειθαρχία, η προσωπική αυτού.

Μετά την άφιξή του στο Μοριά ο στρατηγικός νους του «αλωνίζει» και φλογίζει τις ψυχές των πολεμιστών, μιλώντας προς αυτούς με τη θαυμαστή ετοιμότητα λόγου και γοητεία ακατανίκητη.

Τη δράση του Γέρου του Μοριά χαλυβδώνει η πρότασή του να κινηθούν οι δυνάμεις εναντίον του πολιτικού και στρατιωτικού κέντρου της Τουρκικής εξουσίας, την Τριπολιτζά, ενώ στα μέσα του Μάρτη βρίσκεται στη Μάνη (23 Μαρτίου 1821).

Πραγματώνει συγκεντρώσεις καπεταναίων από Μεσσηνία, Μυστρά, Λιοντάρι … και τους ενημερώνει να είναι έτοιμοι «στο φτερό» για τον επικείμενο αγώνα.

Ένα αναπότρεπτο γεγονός εκ μέρους των Τούρκων - η εκστρατεία του Χουρσίτ Πασά στα Γιάννενα, δημιουργεί την ανοικτή δίοδο υπέρ της κίνησης των ελληνικών επαναστατικών δυνάμεων στο Μοριά.

Από τον λόγον του ήρωα Θ. Κολοκοτρώνη: «Εις το πρώτο χρόνο της Επανάστασης είχαμε μεγάλη ομόνοια … και εάν εβαστούσε … ηθέλαμε φτάσει και εις την Κωνσταντινούπολη!

Τόσον ετρομάξαμεν τους Τούρκους …

Αλλά δεν εβάσταξεν».

Η επιτυχής οργάνωση της πολιορκίας της Τριπολιτζάς, το σχέδιο αντιμετώπισης της στρατιάς του Δράμαλη, η περικύκλωσή του και η συντριβή του εξασφάλισαν το σεβασμό και την αίγλη του ήρωα Κολοκοτρώνη. Όμως τροφοδότησε την αντιπαλότητα στο πρόσωπό του.

«Από τότε ήρχισεν η διχόνοια» συνεχίζει στο λόγο του και εχάθη η πρώτη προθυμία και ομόνοια μεταξύ αυτών.

Οξεία η αντιπαράθεση, ιδιαίτερα, μ' ένα μέρος των προκρίτων και αρχηγών.

« … Αλλ' επειδή είμεθα εις τέτοια κατάσταση εξαιτίας της διχόνοιας, μας έπεσε η Τουρκιά επάνω μας» και κοντέψαμε να χαθούμε …

Ακολούθως ο λόγος του: «Η προκοπή μας και η μάθησή μας να μη γίνει σκεπάρνι μόνο για το άτομό σας, αλλά για το καλό της κοινότητας … μέσα στο καλό ευρίσκεται και το δικό σας καλό …».

Οι ρίζες αυτής της ιδέας είναι το στερέωμα του Αρχαίου Ελληνισμού καθώς:

« … το γαρ όλον πρότερον αναγκαίον είναι του μέρους …» (Αριστοτέλης, Α2,1253 §11)

«Εις εσάς μένει να ισάσετε τον τόπον όπου εμείς ελευθερώσαμεν … θεμέλια είναι η ομόνοια, η θρησκεία και η φρόνιμη ελευθερία …».

Κραυγαλέα απηχεί η φωνή του Γέρου του Μοριά στο σήμερα της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας.

Συγκλονιστική η αίσθηση του εξισορροπιστικού φόβου του ανθρώπου - πολίτη Έλληνα, ο οποίος βιώνει εν πολλοίς τον κατακερματισμό της Ελληνικής Κοινότητας.

Απορηματικός ο λόγος αυτού … μήπως έχει πάψει «η διαπαιδαγώγηση» αξιών δημοκρατικών για τα αξιώματα;

* Η Βίβιαν Φαρμάκη είναι Dr Φιλολογίας,

Πτυχιούχος Τμήματος Ιστορίας Αρχαιολογίας Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός λογοτεχνίας.