«Πάρε την λέξι μου. Δώσε μου το χέρι σου» γράφει στον «Πλόκαμο της Αλταμίρας (1936-1937)» ο Ανδρέας Εμπειρίκος (Ενδοχώρα, 1945), εξισώνοντας με την ποιητική του αναγωγή λόγο και πράξη. Και εάν η πράξη συχνότατα καταχωρείται στα συνειδησιακά και κοινωνικά μας «συμβόλαια» ως το αποδεικτικό κινήτρων και στάσεων, η λέξη, παρά την άυλη σύστασή της, συχνά αποφαίνεται δραματική, ηλεκτροδοτώντας ή συνιστώντας την πράξη.
Στη δημοτική μας ποίηση, κυρίως στις αιματοβαμμένες παραλογές, η όποια φραστική αποτύπωση, αναπόδραστα θα πραγματοποιηθεί. Βρισκόμαστε ακόμη στην περιοχή του αρχέγονου, καθώς η δημοτική κολυμβήθρα γεμίζει και από ιστορικούς ποταμούς και από προϊστορικά τελετουργικά ύδατα. Το λεχθέν, επομένως, συν-τελείται, ενώ «έπεα πτερόεντα» δεν εκστομίζονται. Στη θρησκευτική μας λατρευτική, επίσης, ο εκ του ιερέως εκφερόμενος μυστηριακός λόγος αξεδιάλυτα λειτουργεί και δογματικά εννοείται ως πράξη: «Βαπτίζεται…», «Νυμφεύεται…», κ.ά.
Η έντεχνη ποίηση, από την άλλη, φέρει από τον 19ο ήδη αιώνα ισχυρά διακριτικά της αναζήτησης των ορίων ανάμεσα σε λόγο και πράξη. Ποιητές - στρατιώτες και ποιητές στρατευμένοι, υπερ-ρεαλιστές, υπερ-βατικοί, μεταμοντέρνοι αγνωστικιστές, πεζότροποι, άγριοι σαν «κραυγή», υπόγειοι σαν κρυφές φλέβες, είρωνες, μελικοί, ποικιλοτρόπως συμβολικοί, πεσιμιστές, οραματικοί, και τόσοι άλλοι, οι περισσότεροι -όσον αφορά στην αναγνωστική πρόσληψη του έργου τους- πειραματίζονται ανεπίγνωστα ή συνειδητά, με την αντοχή της τέχνης τους σε συνθήκες κοινωνικές, αλλότριες ως προς την «ύλη» της, περπατώντας ξανά και ξανά τα αρχαία διαλεκτικά μονοπάτια: Αναμετρώνται με την ποιητική νομοθεσία, την εξαρχής ονοματοθεσία του κόσμου, με την «κατασκευαστική» τους προαίρεση, ιχνηλατώντας το αξίωμα του Αντισθένη «Αρχή παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις», δικαιώνοντας ή διαψεύδοντας τον εγγενή ή τον συμβατικό χαρακτήρα της γλώσσας.
Η φορμαλιστική αποθέωση που δέσποζε στους θεωρητικούς προσανατολισμούς του 20ού αιώνα δεν έκαμψε τη σφοδρότητα του ερωτήματος: Διαθέτει η λέξη -και δη η ποιητική, που πυκνώνει την ανθρώπινη πείρα- επιρροή στην ζωή; Μπορεί να προξενήσει σεισμό, να γκρεμίσει κάστρα, να εμπνεύσει πολιτείες; Να γίνει διασώστης, σαρωτής, καταστροφέας; Και, επίσης, εάν απομακρυνθούμε από τα πεδία της ποιήσεως, μπορεί η λέξη να αποκαλύψει έστω φευγαλέα, κάτι από το κοινό, το ομοούσιο ή το πρωτογενές της φύσης μας;
Σκέψεις διόλου πρωτότυπες ενέσκηψαν εντός μου, όταν πριν λίγες μέρες, βλέποντας στις ειδήσεις τη μεγάλη καταστροφή στο θεσσαλικό Μουζάκι από τον κυκλώνα Ιανό, φαινομένου πρωτόφαντου για την ήμερη κλίση του… κλίματος της χώρας μας, αντιλήφθηκα ότι κάθε λεκτική αναφορά στο μέσο του κακού πραγματοποιούνταν με το λεκτικό σήμα «τα νερά». Μάλλον γιατί, όσο πιο κοντά στη συντριβή βρίσκεται το είδος, η γλώσσα πλέον δεν επαρκεί και η πρωτόγονη οδύνη θα καταφύγει και πάλι στην προαιώνια αοριστία της… Που τότε η ποίηση…
* Η Μαίρη Σιδηρά είναι φιλόλογος.
