Θόδωρος Γεωργίου*

  

Στη διεθνή επιστημονική και πολιτική κοινότητα, η συζήτηση για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στις μέρες μας η δημοκρατική συνθήκη «έχει ανάψει» για τα καλά, όπως θα έλεγε κάποιος. Και σε αυτές τις συζητήσεις δεν μετέχουν μόνον οι στοχαστές και οι ειδικοί πολιτικοί επιστήμονες, αλλά και όλοι όσοι εμπλέκονται στην πολιτική διαδικασία και έχουν οποιαδήποτε σχέση με το πολιτικό σύστημα.

Οσον αφορά τη θεματολογία και την προβληματική, θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν έχουμε να κάνουμε με τα προβλήματα των προηγούμενων δεκαετιών, όπως π.χ. ήταν οι παθογένειες της δημοκρατίας ή η κρίση νομιμοποίησης της πολιτικής εξουσίας. Σήμερα τα προβλήματα της δημοκρατικής συνθήκης είναι διαφορετικά και σχετίζονται με το πολιτικό φαινόμενο που ονομάζουμε: «η δημοκρατία σε κρίση», πράγμα που σημαίνει ότι ως θέματα αναλύονται οι απειλές που αντιμετωπίζει η δημοκρατία, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν στο εσωτερικό της και γενικά τα «πράγματα» (παράγοντες, εξωθεσμικοί μηχανισμοί και εσωτερικές διαδικασίες κ.ά.) που υπονομεύουν την ίδια την ύπαρξη της δημοκρατικής συνθήκης.

Αναφέρω ένα ενδεικτικό παράδειγμα: ποιος είναι ο ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) στη λειτουργία των σύγχρονων Δημοκρατιών; Το θέμα αυτό έχει σχεδόν εξαντληθεί στην έρευνα και τη σχετική βιβλιογραφία. Και στο εμπειρικό επίπεδο δεν έχει κανείς παρά να κοιτάξει πόσα από τα εμφανιζόμενα άτομα στην τηλεόραση έγιναν βουλευτές κατά τις πρόσφατες εκλογές (7 Ιουλίου 2019). Και από φιλοσοφικής και θεωρητικής απόψεως να εξετάσει σε ποιο βαθμό τα ΜΜΕ και πιο συγκεκριμένα η τηλεόραση (ιδιαίτερα η ιδιωτική τηλεόραση) λειτουργούν ως μηχανισμοί διαμόρφωσης θέσεων για κάθε κοινωνικό-πολιτικό πρόβλημα.

Στη σύντομη όμως αυτή παρέμβασή μου δεν έχω στόχο να εξετάσω τη διασύνδεση της δημοκρατικής συνθήκης με τα ΜΜΕ, αλλά να αναλύσω από την κριτικο-ερμηνευτική σκοπιά τις αλλοιώσεις που υφίσταται η αντιπροσωπευτική δημοκρατία στις μέρες μας. Και όπως αναφέρω στον τίτλο, οι αλλοιώσεις αυτές που παρατηρούνται στη συγκρότηση της δημοκρατικής συνθήκης και κατά συνέπεια στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας ανάγονται (ή οφείλονται) στον τύπο διακυβέρνησης που η εκάστοτε πολιτική κοινωνία θεσμοθετεί προκειμένου, κατά την άποψή της, να επιλύσει τα κοινωνικο-πολιτικά προβλήματα. Το περιώνυμο «επιτελικό κράτος» της κυβέρνησης Μητσοτάκη είναι ένας ειδικός τύπος διακυβέρνησης.

Επειδή όμως δεν θα πρέπει να προτρέχουμε σχετικά με τα δικά μας ζητήματα, επιβάλλεται να «κατασκευάσω» (εννοώ στο θεωρητικό-πολιτικό επίπεδο) τους τύπους διακυβέρνησης, οι οποίοι εκ των έσω υπονομεύουν την ίδια τη δημοκρατική αρχή. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινίσω προς τους αναγνώστες ότι δεν υπερασπίζομαι κάποια μεταφυσική ιδέα περί δημοκρατίας. Αντιθέτως, και ως πολιτικός φιλόσοφος και ως διανοούμενος πιστεύω βαθιά στον ιστορικό χαρακτήρα της δημοκρατικής αρχής, της δημοκρατικής συνθήκης.

Οι πέντε, λοιπόν, τύποι της διακυβέρνησης στις σύγχρονες δημοκρατίες είναι οι εξής: πρώτον, ο υπο-πολιτικός, δεύτερον, ο μετα-κομματικός, τρίτον, ο τεχνοκρατικός, τέταρτον, ο ανελεύθερος και πέμπτον ο λαϊκίστικος. Η απαρίθμηση των πέντε τύπων διακυβέρνησης στην οποία προβαίνω δεν μας λέει τίποτε για τα σύγχρονα προβλήματα της δημοκρατίας. Κάθε πολιτική κοινωνία αντιμετωπίζει τα δικά της ιδιαίτερα κοινωνικό-πολιτικά προβλήματα, μολονότι ζούμε στο καθεστώς της παγκοσμιοποίησης, πράγμα που σημαίνει πως αυτά τούτα τα ιδιαίτερα προβλήματα θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν ως κοινά ζητήματα της παγκόσμιας πολιτικής κοινωνίας. Αλλά επειδή η παγκοσμιοποίηση ως ιστορική διαδικασία δεν συμπίπτει με το καντιανό κράτος της «αιώνιας ειρήνης», είναι επόμενο τα επιμέρους εθνικά κράτη να διολισθαίνουν προς πολιτικές καταστάσεις που ορίζονται από το σύνθημα: «πρώτα η Αμερική», «πρώτα η Αγγλία», «πρώτα η Ουγγαρία» κ.λπ.

Ενώ, λοιπόν, σε παγκόσμιο επίπεδο μέσω της παγκοσμιοποίησης δεν επιτυγχάνεται η πολιτική σύγκλιση σχετικά με τα μείζονα προβλήματα π.χ. της κοινωνικής ασφάλισης, της ανεργίας, της μετακίνησης των πληθυσμών και πολλών άλλων προβλημάτων στο επίπεδο των επιμέρους πολιτικών κοινωνιών, παρατηρείται μια τάση οχύρωσής τους πίσω από τη «λογική της ταυτότητας». Τα περιώνυμα «ταυτοτικά ζητήματα» καθίστανται τα μείζονα πολιτικά ζητήματα για χώρες όπως π.χ. είναι οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Ουγγαρία κ.ά.

Με άλλα λόγια, υποστηρίζω ότι η ιστορικότητα της δημοκρατικής συνθήκης εξαρτάται από παράγοντες τους οποίους η ίδια δεν μπορεί να ελέγξει. Η δημοκρατία ως κανονιστική ιδέα αντιμετωπίζει τα προβλήματα της υπονόμευσης ανυπεράσπιστη. Το χάσμα ανάμεσα στην κανονιστική ιδέα της δημοκρατίας και τη ρεαλιστική θέσμιση της δημοκρατικής συνθήκης αντί να γεφυρώνεται, βαθαίνει!

Μετά τη θεωρητικο-πολιτική περιδιάβαση σε ιδέες και καταστάσεις, έφτασε η επιχειρηματολογική «στιγμή» για να εφαρμόσουμε την τυπολογία της διακυβέρνησης σε δεδομένα πολιτικά καθεστώτα. Λοιπόν «έχουμε και λέμε»: ο υπο-πολιτικός τύπος διακυβέρνησης ισχύει στις ΗΠΑ και στη Βρετανία. Ο «μετα-κομματικός» τύπος εφαρμόζεται στη δημοκρατία του Μακρόν. Ο τεχνοκρατικός τύπος διακυβέρνησης, υιοθετήθηκε από την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Η «ανελεύθερη δημοκρατία» του Ούγγρου πρωθυπουργού Ορμπαν, συνιστά πρότυπο διακυβέρνησης το οποίο στρέφεται ευθέως εναντίον της δημοκρατικής αρχής και διδάσκεται σε όλα τα σεμινάρια των πολιτικών επιστημών. Τέλος, η λαϊκιστική διακυβέρνηση υποστασιοποιείται στην «ιταλική περίπτωση», όπου ο Σαλβίνι πρωτοστατεί και εκφράζει το αντι-δημοκρατικό πνεύμα παγκοσμίως.

* καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης