Του Ελισσαίου Βγενόπουλου, Σκηνοθέτη-συγγραφέα
Ο φθόνος, το μίσος και η πλεονεξία είναι ένας σκοτεινός ωκεανός χωρίς ακρωτήρια, κόλπους και φάρους που μέσα του χάνονται τα ιστιοφόρα ανθρωπιάς, τα πλεούμενα της ενσυναίσθησης και οι βαρκούλες της αλληλεγγύης.
«Το μίσος και ο φόβος είναι ψυχικές ασθένειες», όπως έλεγε ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Harry A. Overstreet, τις οποίες πρέπει να τις πολεμήσουμε για να τις γιατρέψουμε όλοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά. Γιατί τελικά, η καταπολέμηση της ρητορικής μίσους απαιτεί συλλογική δράση από κυβερνήσεις, εταιρείες τεχνολογίας, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και άτομα αλλά κυρίως από κομματικούς οργανισμούς και ιδεολογικούς ταγούς. Η προσπάθεια εναντίον της ρητορικής μίσους απαιτεί σταθερή δέσμευση για την προάσπιση των αξιών της ανεκτικότητας, της διαφορετικότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απέναντι στον φανατισμό και τη μισαλλοδοξία. Μόνο με την κατά μέτωπο αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα ασφαλέστερο, πιο ανθρώπινο και πιο δημιουργικό τοπίο για όλους.
Η ρητορική του μίσους, είναι ένα δηλητηριώδες υποπροϊόν των κοινωνικών εντάσεων και προκαταλήψεων, έχει υφανθεί ύπουλα στον ιστό του σύγχρονου λόγου, αφήνοντας στο πέρασμά της ένα μονοπάτι διχασμού και εχθρότητας. Ο πολλαπλασιασμός της μπορεί να αποδοθεί σε διάφορα αλληλένδετα αίτια, καθένα από τα οποία επιδεινώνει τη δηλητηριώδη εξάπλωσή της.
Η άνοδος των πλατφορμών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης παρείχε πρόσφορο έδαφος για την άνθηση της ρητορικής μίσους. Ο μανδύας της ανωνυμίας και οι θάλαμοι προστασίας που σχηματίζονται σε αυτούς τους ψηφιακούς χώρους ενθαρρύνουν τα άτομα να ενστερνίζονται εξτρεμιστικές ιδεολογίες και να διαδίδουν ανεξέλεγκτα τη ρητορική μίσους.
Επιπλέον, οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες, οι αναπτυξιακές στρεβλώσεις και οι πολιτισμικές ανασφάλειες τροφοδοτούν τη δυσαρέσκεια και τον φόβο, τα οποία εύκολα χειραγωγούνται από δημαγωγούς και ιδεολόγους του φθόνου και του κατακερματισμού οι οποίοι επιδιώκουν να δείξουν ή να παρουσιάσουν ή ακόμα καλύτερα να εφεύρουν έναν αποδιοπομπαίο τράγο για τις απελπισμένες, αφυδατωμένες περιθωριοποιημένες ομάδες. Η οικονομική αστάθεια, σε συνδυασμό με την πολιτική πόλωση, ενισχύει περαιτέρω τα κοινωνικά παράπονα, δημιουργώντας ένα ώριμο περιβάλλον για να κερδίσει έδαφος η ρητορική μίσους, ο φανατισμός και ο άκρατος λαϊκισμός.
Η διάβρωση της εμπιστοσύνης στους παραδοσιακούς θεσμούς, όπως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τύπος, τηλεόραση, ραδιόφωνο κ.ά έχει οδηγήσει σε κενό αξιόπιστων πληροφοριών, επιτρέποντας την παραπληροφόρηση και τις θεωρίες συνωμοσίας να ευδοκιμήσουν. Αυτή η διάβρωση της εμπιστοσύνης γεννά σκεπτικισμό, αμφισβήτηση και κυνισμό, καθιστώντας τα άτομα ευάλωτα στη ριζοσπαστικοποίηση και την εξτρεμιστική προπαγάνδα και των πιο σκοτεινών ομάδων.
Για να καταπολεμηθεί η μάστιγα της ρητορικής μίσους, απαιτούνται συντονισμένες προσπάθειες τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Η προώθηση της παιδείας στα μέσα ενημέρωσης, η προώθηση του διαλόγου χωρίς αποκλεισμούς και η αντιμετώπιση των υποκείμενων κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων αποτελούν κρίσιμα βήματα προς την οικοδόμηση μιας πιο ανεκτικής και συνεκτικής κοινωνίας. Μόνο με συλλογική δράση και ακλόνητη δέσμευση στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα αναχαιτίσουμε το κύμα της ρητορικής μίσους και θα καλλιεργήσουμε μια κουλτούρα ενσυναίσθησης και κατανόησης. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στις κοινωνίες να κατρακυλήσουν στο μίσος και την απέχθεια στη φρίκη και τον αποτροπιασμό γιατί όπως έλεγε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ «Μην επιτρέψεις σε κανέναν να σε σύρει τόσο χαμηλά κάνοντας σε να τον μισήσεις».
Στην ψηφιακή εποχή, η ρητορική μίσους έχει μετατραπεί σε μια διάχυτη απειλή για την κοινωνική συνοχή, την ανεκτικότητα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Οριζόμενη ως κάθε μορφή επικοινωνίας που υποτιμά, εκφοβίζει ή υποκινεί τη βία κατά ατόμων ή ομάδων με βάση τη φυλή, την εθνικότητα, τη θρησκεία, το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την αναπηρία ή άλλα αναλλοίωτα χαρακτηριστικά τους, η ρητορική μίσους δηλητηριάζει το πηγάδι του δημόσιου λόγου.
Η ηλεκτρονική μορφή της ρητορικής μίσους, που διευκολύνεται από την ανωνυμία και την εμβέλεια του διαδικτύου, φουντώνει στις σκοτεινές γωνιές των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, των διαδικτυακών φόρουμ και των δωματίων συνομιλίας. Εκδηλώνεται σε δηλητηριώδη τμήματα σχολίων, τοξικές διαδικτυακές κοινότητες και συντονισμένες εκστρατείες παρενόχλησης με στόχο ευάλωτα άτομα. Από ρατσιστικές προσβολές έως μισογυνική ρητορική, από θρησκευτικό φανατισμό έως LGBTQ+φοβία, το ψηφιακό πεδίο παρέχει ένα γόνιμο έδαφος για να ανθίσει το μίσος.
Ανεξέλεγκτη, η εξάπλωση της ρητορικής μίσους όχι μόνο διαβρώνει τον ιστό της κοινωνίας μας αλλά και καλλιεργεί μια κουλτούρα φόβου, διαίρεσης και βίας. Τα ύπουλα αποτελέσματά της επεκτείνονται πολύ πέρα από το εικονικό πεδίο, τροφοδοτώντας τις διακρίσεις στον πραγματικό κόσμο, τα εγκλήματα μίσους και τη συστημική καταπίεση. Υπονομεύει τις προσπάθειες για την προώθηση της συμμετοχικότητας, της ισότητας και του αμοιβαίου σεβασμού, υψώνοντας εμπόδια στο διάλογο, την κατανόηση και την ενσυναίσθηση. Οι ψυχολογικές επιπτώσεις από έναν τόσο έντονο πόλεμο της ρητορικής του μίσους είναι ασύλληπτες γιατί στο τέλος, τέλος όπως έγραφε ο Έρμαν Έσσε «Όταν μισούμε έναν άνθρωπο, τον μισούμε για κάτι που μας θυμίζει τον εαυτό μας. Κάτι που δεν έχουμε κι εμείς μέσα μας, δεν μπορεί ποτέ να μας συγκινήσει».
Στους κόλπους της Ευρωπαϊκής ‘Ενωσης οι ευρωβουλευτές επιδιώκουν να διασφαλίσουν την καθολική προστασία για όλους, με ιδιαίτερη έμφαση στα άτομα και τις ευάλωτες ομάδες και κοινότητες που στοχοποιούνται. Επί του παρόντος, η ποινική νομοθεσία των κρατών μελών αντιμετωπίζει τη ρητορική μίσους και τα εγκλήματα μίσους με διαφορετικούς τρόπους, ενώ οι κανόνες σε επίπεδο ΕΕ εφαρμόζονται μόνο όταν τα εγκλήματα αυτά διαπράττονται με βάση τη φυλή, το χρώμα του δέρματος, τη θρησκεία, τις γενεαλογικές καταβολές ή την εθνική ή εθνοτική καταγωγή.
Η εισηγήτρια Maite PAGAZAURTUNDÚA (Renew, Ισπανία) σχολίασε: «Εκτός από την έλλειψη ολοκληρωμένου ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου για την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους και των εγκλημάτων μίσους, αντιμετωπίζουμε νέες κοινωνικές συνθήκες, οι οποίες αυξάνουν πολύ γρήγορα την κανονικοποίηση του μίσους. Πρέπει να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας ως κοινωνία και τους ανθρώπους που δέχονται επιθέσεις, διώκονται και παρενοχλούνται, αντιμετωπίζοντας παράλληλα τα ριζοσπαστικά δίκτυα και την ακραία πόλωση που παρέχουν γόνιμο έδαφος για συμπεριφορές που παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα. Ζητούμε από το Συμβούλιο να δώσει επιτέλους το πράσινο φως στη νομοθεσία κατά των εγκλημάτων και της ρητορικής μίσους σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πάντα σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας και διασφαλίζοντας την ελευθερία έκφρασης των πολιτών».
Η αντιμετώπιση, όμως, της μάστιγας της ρητορικής μίσους απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση. Η νομοθεσία πρέπει να ενισχυθεί ώστε να καθιστά τους φορείς του μίσους υπόλογους για τις πράξεις τους, χωρίς να παραβιάζονται οι αρχές της ελευθερίας του λόγου. Οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να επιδεικνύουν μεγαλύτερη επιμέλεια στον έλεγχο του περιεχομένου και την καταπολέμηση του διαδικτυακού μίσους, χρησιμοποιώντας προηγμένους αλγόριθμους και ανθρώπινους συντονιστές για τον γρήγορο εντοπισμό και την απομάκρυνση της ρητορικής μίσους. Οι πρωτοβουλίες εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης είναι ζωτικής σημασίας για την ενδυνάμωση των ατόμων να αναγνωρίζουν και να απορρίπτουν τη ρητορική μίσους, καλλιεργώντας μια κουλτούρα ψηφιακού αλφαβητισμού, κριτικής σκέψης και ενσυναίσθησης.
Το μέλλον καταφθάνει ασθμαίνοντας, υποχρέωσή μας είναι να ελέγξουμε τη ρητορική μίσους, το οφείλουμε στα παιδιά μας, γιατί δεν θα είναι καθόλου τιμητικό για τη γενιά μας να ακούσει έστω κι από ένα παιδί τα λόγια του Ρώσου συγγραφέα του Μιχαήλ Λέρμοντοφ, του Ρώσου συγγραφέα, «ήμουν έτοιμος να αγαπήσω ολόκληρο τον κόσμο, αλλά κανένας δεν με κατάλαβε και έμαθα να μισώ».
